Het meisje dat de pest overleefde

Sommige verhalen blijven je bij. Zoals de verhalen over de boeren die sinds het jaar 1400 een weg onderhielden door het onherbergzame gebied van de Jotunheimen, dwars over de Sognefjell heen. Een gebied waar de hoogste bergtoppen van Noorwegen te vinden zijn. Zij waren met hun paarden, soms in een karavaan van 170 tegelijk, op weg naar de Noorse stad Bergen om hun waren te verhandelen. De weg over de Sognefjell was niet makkelijk. Rovers konden hun waren plunderen en strenge kou kon hen overvallen, wat sommigen het leven kostte. Een overzicht uit 1878 laat zien dat er alleen al in dat jaar ruim 16.000 mensen en ruim 2600 paarden gebruik maakten van deze weg door de bergen.
Tegenwoordig is de Jotunheimen een nationaal park van 1184 km2 groot en de huidige weg stamt uit 1938. De tijden zijn veranderd. Geen boeren meer die het gebied doorkruisen, maar toeristen die de betoverende bergwereld van de Jotunheimen willen zien. De oude weg en een gedenksteen voor een aantal mannen en paarden die tijdens strenge kou zijn omgekomen, doen nog aan vroeger denken. Vanaf mooi aangelegde parkeerplaatsen met infoborden kunnen huidige reizigers van spectaculaire uitzichten genieten. Nog niet zo lang geleden waren deze parkeerplaatsen minder duidelijk aanwezig en waren er al helemaal geen infoborden, wat het karakter van de weg over de Sognefjell ongerepter maakte, meer zoals het volgens ons hoort te zijn om een betere indruk te krijgen van hoe moeizaam de mensen vroeger moesten reizen. Maar dat neemt niet weg dat de uitzichten natuurlijk nog steeds spectaculair zijn. Wie vanaf de parkeerplaats een eindje de Sognefjell op loopt, zal nog steeds absolute stilte en verlatenheid vinden. Precies zoals het hoort te zijn en de verhalen over de boeren en hun paarden in gedachten tot leven kunnen komen.

Een van de verhalen die het meest bij blijft is het verhaal van Jostedalsrypa, het meisje uit Jostedalen dat in de jaren 1349/50 als enige de pest overleefde. De Noorse bevolking werd tot de helft gereduceerd door de pestepidemie die in die tijd rondwaarde. Jostedalen is een smal, ruig en afgelegen dal en was vroeger een erg ontoegankelijk gebied. Het ligt aan de voet van de Jostedalsbreen, met z’n bijna 500 km2 het grootste gletsjergebied van het Europese vasteland. Binnen Europa zijn alleen op IJsland grotere gletsjergebieden te vinden. Tegenwoordig voert een smalle weg tot aan het eind van Jostedalen waar het dorpje Jostedal ligt dichtbij de Nigardsbreen, een van de uitlopers van het immense gletsjergebied.
De vroegere bewoners van Jostedalen hoopten aan de pest te ontkomen doordat het dal erg geïsoleerd lag. Tijdens de epidemie waren brieven die onder een steen werden gelegd het enige contact met de buitenwereld. Helaas werd het dal toch door de pest getroffen en overleefden de bewoners deze ziekte niet, op één iemand na, een jong meisje dat op een hoog in de bergen gelegen zomerboerderij verbleef om daar vee te hoeden. In dit geval was het de redding voor Jostedalsrypa. Een jaar later werd zij door een paar rondreizende boeren gevonden die haar over de weiden zagen dwalen. Vanaf die tijd werd ze ‘Jostedalsrypa’ genoemd, wat ‘sneeuwhoen van Jostedal’ betekent. Dit omdat ze zo vrij als een hoentje over de velden rondzwierf. Later trouwde ze en bleef in Jostedal wonen. Zodoende werd ze de stammoeder van nieuwe generaties inwoners van Jostedalen.

In die tijd reisden de mensen zelfs over de enorme gletsjervelden om ergens te kunnen komen. Zeker geen ongevaarlijke onderneming. Tegenwoordig kun je als toerist meedoen aan begeleide gletsjertochten. Je krijgt stijgijzers onder je schoenen bevestigd (deze zijn voorzien van metalen pennen om grip op het ijs te krijgen), een touw om je middel geknoopt en in sommige gevallen een ijshouweel mee. Daarna is het een kwestie van de gids volgen waar iedereen in een lange lijn aan vastgeknoopt zit. Jaren geleden hebben wij met onze kinderen zo’n tocht op de Nigardsbreen gedaan. Nu hebben we deze gletsjer weer bezocht en schrokken ervan hoe ver deze was terug getrokken. De tweede die we in korte tijd gezien hebben en die enorm gekrompen is. Het terugtrekken van de gletsjers is volgens velen te wijten aan de opwarming van de aarde. Het geval is dat hier in Noorwegen in de loop der eeuwen, en dan spreken we over 150 tot 250 jr. terug, de gletsjers groeiden en zich weer terugtrokken, weer groeiden enz. In sommige gevallen reikten ze zover dat ze de akkers van de boeren bedolven. Het is een proces dat hier dus vrij normaal is, maar de opwarming van de aarde zal het smeltproces wel versnellen. Desondanks blijft een gletsjer een indrukwekkend natuurverschijnsel.
Vanwege het bewolkte weer, de gure wind die om ons heen blaast en busladingen toeristen (lang leve het hoogseizoen) houden we dit keer een gletsjertocht voor gezien. Zoals toen met de kinderen, onder een strakblauwe lucht en lopend op gletsjerblauw ijs is een perfecte herinnering. Perfecter zal het niet worden.
We komen in aanraking met een groep Japanners die een foto van Rini maken. Waarschijnlijk omdat hij lang en blond is en er als een noorderling uitziet. Een andere verklaring hebben we niet. Na het bezoek aan de gletsjer strijken we zo’n 5 km. verderop neer op een kleine camping in Jostedal met uitzicht op de enorme bergen om ons heen. Ik check in bij een gezellige, gezette oma-figuur. Ze babbelt er op z’n Noors lustig op los. Zij spreekt geen Engels en ik geen Noors en toch begrijpen we elkaar. We inspecteren de campingdouches en zien uiteindelijk toch maar van een douchebeurt af. De douches bevinden zich direct achter een deur met matglas. Vanaf onze camper hebben we een riant uitzicht op de herendouche waar we duidelijk een naakte man achter het glas kunnen onderscheiden. De damesdouche is nog erger. Deze bevindt zich pal tegenover de campingkeuken. Dat zal nog wel eens de nodige overkokende pannetjes opleveren.
We kunnen zowaar nog even buiten zitten en kijken naar de hoge bergen om ons heen en proberen ons voor te stellen hoe het er in de tijd van Jostedalsrypa uit moet hebben gezien. Waarschijnlijk niet eens zoveel anders dan nu. De dorpjes van nu waren er nog niet, hooguit een paar geïsoleerd gelegen boerderijen. Een hard leven met aan de ene kant het enorme gletsjerplateau en aan de andere kant het moeilijk begaanbare dal. En dan toch nog aan een pestepidemie bezwijken. Gelukkig dat Jostedalsrypa het overleefd heeft, anders was Jostedal misschien voor altijd ontoegankelijk gebleven en moesten wij de imposante natuur op deze plek aan ons voorbij laten gaan.

Rini en Elly